Jozef Radi, autori që “jeton nën nji strehë me vrasësit e poetëve”
“Jozef Radi është pasardhës i opozitës historike shqiptare, e cila nëse nuk u shkatërrua fizikisht u shkatërrua intelektualisht, pasi pasardhësve të saj iu refuzua krejtësisht shkollimi. Por ndryshe nga pjesa dërmuese e kësaj opozite, ai mbijetoi, jo vetëm intelektualisht, por, ia doli ta mbajë shpirtin e tij të lirë nga urrejtja.” ~ Klara Buda
Jozef Radi ka lindur me 16 janar 1957 në Elbasan. Ka mbaruar studimet e larta në fakultetin e Juridikut në Universitetin e Tiranës. Është autor, përkthyes, aktivist dhe botues i portalit kulturor online “Radi&Radi”. Është i biri i autorit, përkthyesit dhe intelektualit të njohur të viteve ’30 Lazër Radi. Prej vitit 1998, jeton midis Ankonës (Itali), Tiranës dhe Nju-Jorkut.
Vepra e tij kryesore janë:
“Muret e Muzgut”, poezi (bashkautor Lazer Radi, “Lilo”, 1993).
“Mri Dedja e Merrnaçajve zoja e hekurt me shpirt florini”, 2023 “Kujtesa e Mjegullës”, poezi (“Liria”, 2000)
“Fletorja e Vjeshtës”, poei (“Pakti”, 2011)
“Poesie scelte”, poezi (“Besa Editrice”, 2017)
“Të gjallë edhe të vdekur”, tregime dhe novela (bashkautor Lazer Radi, 2017) “Stalini, Mozarti dhe Maria Judina” (“Lilo”, 1993).
“Veç mundem me të dashtë kështu siç je”, antologji poetike (20 poetë nga bota, 2018)
“Tempo Negato” (Kohe e Mohueme), Denata Ndreca (2019)“Ancona nascosta”, albumin fotografik (bashkautor, 2007)
“Golgota e Lazër Radit”, dokumentar, 2017
“Poezia sa asht dhimbje aq asht edhe trazim i thellë! Nuk kam dishrue nji shpirt qaraman, përkundrazi edhe n’trishtimin ma të thellë kam gjetë fillin e shpresës dhe frymën e guximit… Unë besoj te Dashnia, unë besoj te e Mira dhe e Bukura. Këto janë kollonat ku rrin poezia jeme”, ~ Jozef Radi
“Tue pritë Nanë Terezën”
“Dola me e pritë, me i folë, me e puthë
i papërziem me klithma hipokrite,
dola thjesht, me e pritë si Nanë
mes t’mirëveshunish shpirtëzbathun,
që tan’ jetën Zotin e saj
e kishin tallë.
Dola me e pritë
njat grue t’vocërr sa grima,
që hecte pothuej si era zbathun
ndër plagët e mëdha
t’kësaj bote” (“Tue pritë Nanë Terezën”, 1991).
Më mbete ëndërr
Ishte nji kohë
kur Ti ishe andërr…
andërr… e trazueme
shpirtnash të ndrydhun;
kur sharmi yt i dehun drite e mjalti
i bante gjethet me fërfëri ambël
e lulet me çilë buzët me drojë…
Ishte nji kohë e trishtë çangash dhe frike
kur liria ndryhej ndër njimijë dryna
e veç andrra me pikatore
dilshin prej sysh t’lamë me dritë
e msheheshin ndër trupa të hajthëm, si yti…
e n’ecjen tande si fllad
shtyheshin qiejt e lodhun përtej,
balta na bahesh Betlehem
e liria na shkonte përskaj si kometë…
Eh,
ishte nji kohë andrrash,
kur dukej se bota
mërmëriste veç nji emën…
Tandin!
Ka nji kohë andrrash
që s’kthen për askënd…
Ku treti ajo kohë, apo asht mshehë ndër ne?!
Ajo vajza me shtat e shpirt t’shpenguem
A e kujton kush, a flet ndokush për të…
apo mbet veç hije andrrash e kohnash
që shkojnë… dhe asgja, asgja tjetër…!!?
Mos ndoshta e keni ndeshë
ndër kopshtie e ndër lojna fmijësh,
tuj mbjellë buzqeshje të rishta,
o ndër libra t’lexuem netve të pagjuma,
tretun ndër kujtime lulesh a lulemollësh
që ende biskojnë prej shtatit të saj?
S’di se ç’dritë ka lanë ndër ju
ajo kohë andrrash
kur terrorit i baheshim dashni…
Di, se ajo andërr shpesh netve të trazueme,
pa trokitë vjen e m’futet n’gjumë…
me buzqeshjen e pavrame prej kohnave
përdore më merr… e më tret diku…
s’di ku…
O mos ndoshta jena shterrë
e askush s’ka ma kohë me ia kthye ftyrën asaj kohe
kur ajo ishte andërr,
andërr e trazueme shpirtnash të ndrydhun…
Pse t’jesh andërr asht t’jesh bukë
në ditët ma t’zeza të skamjes,
t’jesh blerim – në ditët ma bisha t’dimnit
të jesh liri – në terrin ma t’thellë të qelive…
Veçse me mbetë andërr
asht ma e randsishme se me qenë andërr…
Gjithçka tjetër e ksaj bote në ngut
kuptim tjetër s’ka…
Poezi nga: Edgar Allan Poe
Përktheu: Jozef Radi
Lugina t’mjegullta, lumenj t’zymtë
e pyje që aq shumë u ngjajnë reve:
mandej gjithçka e mbulueme lotsh
sa askush s’mundet me i dallue format.
Hana të mëdha lindin e perëndojnë
përherë, përherë, përherë…
e çdo çast
në natën e trazueme,
t’nji vendi që shndrrohet papra.
Dhe kështu
shuhet drita e yjve
n’psherëtima ftyrash të zbehta.
mandej shfaqet mesnata me kuadrin e hanës
njena ma delikate se tjerat
(Nji dikush mbas provash të shumta
vlerëson at ma t’mirën)
rrëzohet teposhtë,
e gjithnji poshtë e ma poshtë,
derisa qendra e saj
mbështetet mbi majë
t’nji mali, si nji kunorë,
ndërsa ajo hapsinë e pakufi,
e ngjashme me nji sixhade,
lshohet pa u ndje mbi kështjella
e mbi fshatra (ngado që ata shfaqen)
dhe zgjanohen ndër pyje t’çuditshme,
mbi krahë fantazmash, mbi det,
e mbi gjithçka që flen, dhe nji labirinth
i pafundmë drite i mbulon krejt.
Atherë shkohet thellë e ma thellë! –
e pasioni i gjumit futet në gjithçka.
Në t’bardhën e dritës, n’orën e zgjimit,
dhe vela e hanës tendoset e tana
përgjat qiellit në stuhi dhe,
njashtu si shumë gjana,
ajo i ngjan nji albatrosi t’verdhemtë.
Po tash hana s’asht ma e njejta:
e s’duket aspak si nji tendë e shthurun.
Pak nga pak pluhuni e saj i brishtë
ka me u shkri në shi: dhe fluturat
me ankth ngjiten prej tokës
n’kërkim t’qiellit dhe vrik zbresin poshtë
(Eh, krijesa t’pakënaquna!) e veç nji pikëz sjellin ndër flatra drithnuese.
