Naum Prifti: Thuajse 100 vepra letrare, më shumë se vite jete!

Naum Prifti i lindur në Rehovë, Kolonjë, më 7 mars 1932, ku ka kryer shkollën fillore. Më pas, në Ersekë, atë 8-të vjeçare. Në 1953, mbaron Politeknikumin Mjekësor në Tiranë. Punon një vit si ndihmës mjek në Sanatoriumin e Korçës. I apasionuar pas letërsisë, vazhdon studimet për Gjuhë e Letërsi Shqipe në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Gjatë viteve 1954-1960 ka shërbyer si redaktor në revistën Hosteni. Ndërsa nga 1960-67 si redaktor në revistën “Ylli”. Më pas ka punuar si arsimtar nga 1967-70 në Divjakë të Lushnjes. Në 1970-72 ka patur përgjegjësinë si redaktor përgjegjës për buletinin “Skena e fëmijëve”, pranë Shtëpisë Qendrore të Krijimtarisë Popullore, Tiranë dhe si insepktor teatri në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës gjatë 1974-76. Në këto vite ka shërbyer edhe si petagog i jashtëm për Letërsinë Shqipe në Universitetin e Tiranës. Në vitin 1991, emigron në Amerikë (New York), ku vazhdon të japë ndihmesën e tij për komunitetin shqiptar këtu dhe për Letërsinë Shqipe. Në vitin 1995, zgjidhet sekretar i Federatës Panshqiptare Vatra, detyrë që e ka edhe sot. Me krijimin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë e zgjedhin kryetar të saj. Ka fituar shumë çmime për veprat letrare si vëllime me tregime, novela, letërsi për fëmijë, humor dhe skenarë filmash. Në vitin 2001 nderohet nga Ministria e Kulturës dhe Lidhja e Shkrimtarëve me çmimin: “Penda e Argjendë”, për vëllimin me legjenda “Nëna e Diellit”. Çmimin “Penda e Artë” për vëllimin me tregime dhe skica humoristike “As Miço, As Muço” nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptare-Amerikane, New York, 2003. Për punën e tij të gjatë, të vazhdueshme letrare dhe me nivel artistik, është Dekoruar nga Kuvendi Popullor me Medaljen e Punës dhe “Urdhërin “Naim Frashëri” klasi ll-të. Krijimtaria e tij letrare është e larmishme dhe shtrihet në disa gjini: tregime, drama, komedi, novela, skenarë filmash, pjesë për teatrin e kukullave, skenarë për filma vizatimorë, biografi, artikuj kritikë, publicistikë, etj. Janë thuajse 100 vepra letrare, më shumë se vite jete dhe dyfishi i një gjysmëshekulli krijimtarie. Mijëjra e mijra faqe të shkruara me dorë , të shtypura me makinë të thjeshtë shkrimi, dhe të hedhura në kopjuterin e ditëve tona , qindra e qindra analiza, diskutime, letërkëmbime, biseda, që mund t’i quash pa frikë-publicistikë, për nga idea dhe mesazhi që mbartin dhe përcjellin. Tregimi: “Dimri i Urisë” ka fituar çmim Nderi (Honour Prize), në Konkursin Letrar Ndërkombëtar të Maison Naaman pour la Culture, 2004-2005. Autori pranohet antar Nderi i Shoqatës Kulturore Naji Naaman.

ZHAPIU
(Tregim humoristik)

Nga qershori deri në fund të tetorit, ne djemtë e rritur 12-14 vjeçarë, shkonim në pyll për dru. Delnim nga shtëpitë herët, në orën tre a katër të mëngjesit, u hipnim hajvanëve dhe pas tre orësh soseshim në ndonjë brinjë të pyllit. Sa rrëzonim vlastarët, sa i shkurtonim, sa anosnim drutë dhe ngarkonim kafshët, kalonin dhe nja dy orë të tjera. Kur ktheheshim nga pylli ishim më të ngeshëm, se kafshët e dinin rrugën vetë, prandaj gjenim kohë të argëtoheshim duke mbledhur luleshtryshe, manaferra, çaj mali ose qëlluar ndonjë shenjë me gur. Disa herë nxirrnim edhe koçanë nga toka, të cilët i hanim, pasi u pastronim fletët me gjemba. Nuk ishin as të ëmbël, as të lëngshëm, as të brydhtë, po gjithsesi haheshin.
Secili zgjidhte shokun a shokët e vet dhe kësisoj krijoheshin grupime prej dy deri katër a pesë veta, po ato zakonisht kishin jetë të shkurtër, sepse përbërja ndryshonte vazhdimisht. Një verë shkova disa herë në pyll me Lilon. Ai qe nja shtatë a tetë vjet më i madh se unë dhe si më i fuqishëm merrte dy hajvanë. Mirëpo Liloja gjithmonë nxitonte. Kur shkonim në pyll u grahte kafshëve të arrinim sa më parë, kur ktheheshim u ngjitej kuajve pas bishtit duke i nxitur sa me të bërtitura, sa me fshikull: “Deee! Hajde Gjoz! Jepi Çil!” Po a durohej ky refren i Lilos tri orë me radhë?
E lashë Lilon sapo gjeta një shok si veten, të ngadalshëm e të shkujdesur, që ia kishte ënda të sorrollatej e që s’bëhej merak për asgjë. Ky ishte Jani i Sotir Paskal Janit. Pas emrit të tij përmendej babai, gjyshi dhe stërgjyshi, vetëm që të mos e ngatërronim me Janin e Telit dhe me Jani Kacidhen. Me të m’u poqën pipëzat për bukuri. Shokët tanë dilnin nga shtëpitë e tyre pak pas mesnatës, ne kur fillonte të zbardhëllehej; ata e hanin bukën kaluar a duke ecur në këmbë, ne shtroheshim pranë ndonjë burimi sikur kishim dalë piknik; ata ktheheshin në fshat para mesditës, ne në pisk të vapës, duke bërë banja dielli. Kundrejt kafshëve të ngarkuara tregoheshim të mëshirshëm duke i lënë të ecnin pas dëshirës, se ato e dinin rrugën vetë, prandaj s’kishte kuptim të lodheshe duke u bërtitur, a ca më keq duke i fshikulluar. Gjatë kthimit argëtoheshim duke ua fluturuar kokat në erë gjembaçëve me shkop duke, duke ngacmuar ndonjë kukumal milingonash që t’i shihnim si rendnin të alarmuara andej-këtej, duke kthyer ndonjë breshkë më kurriz që ta shihnim si rropatej të kthehej, me një fjalë gjithmonë gjenim me se të merreshim.
Nga mesi i gushtit shoqërija jonë u zgjerua, sepse Liku i Babes shfaqi dëshirën të bashkohej me ne, pasi shoku i vet iu sëmur. Tha se grupi ynë i pëlqente më shumë nga të tjerët dhe ne natyrisht e pranuam. Qe një gjatovilë me sy të gjelbër si kumbullat e pranverës dhe me flokë në ngjyrën e kashtës së grurit. Ishte pak mburravec e hileqar në lojë, sikurse e kishim vënë re me kohë. Kur shkarraviteshim në akull, ai vinte e përplasej me qëllim, të shtynte ose të rrëzonte, të shkelte dorën me këmbë dhe pastaj thoshte gjasme i penduar: “Oh, më fal se s’të vura re.” Sa herë kërkonte hua lapsin në klasë, i thyente majën, ose e kafshonte me dhëmbë dhe pastaj si pa gjë të keq thoshte se iu thye. Ne ia dinim këto dobësi, por megjithatë na pëlqente, se Liku gjithmonë mbante në çantë gjëra të mira për të ngrënë dhe çdo gjë e ndante me shokët.
Një javë na shiti mend duke treguar trimëritë e tij, aq sa u bë i mërzitshëm dhe ne s’po dinim si të liroheshim nga shoqëria e tij, po për çudi na ndihmoi një zhapi.
Një drekëherë, ndërsa po ktheheshim nga pylli, Jani tha se do të mblidhte çaj zalli, prandaj e la rrugën dhe mori poshtë zallit. Pas nja pesë minutash, kur s’kishte mbledhur veçse disa fije, na bëri shenjë me dorë t’i venim pranë.
– Mos na lodh, po eja edhe ti këtej! – e ftoi Liku i Babes.
Jani vuri gishtin te buza të mos bënim zhurmë. Aq u desh për të ndezur kureshtjen tonë. Çfarë kishte gjetur dhe pse po na lutej të rrinim urtë? Në zall kishte gëzhoja, fishekë gjysmë të ndryshkur, copra predhash të mbetura nga lufta, ndonjë fole zogu, po ato nuk nuk kishin këmbë të iknin, sikur të thërrisje sa të doje. Ai po na jepte shenja të ecnim ngadalë dhe me kujdes. Edhe ne, për t’iu përshtatur stilit të tij, po e pyesnim me shenja, si memecët.
Kur i vajtëm pranë, na rrëfeu me gisht një zhapi goxha të madh që po shullëhej në diell mbi barin e gjelbër. Dy ditë më parë pati rënë një shi i ftohtë, që e kishte ulur temperaturën mjaft, megjithëse ishte gusht. Si duket zhapiu kishte dalë të rrezitej që t’i ngrohej gjaku dhe t’i shpiheshin gjymtyrët. Zhapinjtë duken si krokodilë të vegjël, por bishtin e kanë të rrumbullakët dhe nuk futen në ujë me dëshirën e tyre. Ne ua kishim frikën atyre zvarranikëve me këmbë, se që nga kohët e lashta përsëritej gojë më gojë se po të kafshoi zhapiu, nuk të lëshon derisa të pëllasë gomari i zi! E parafytyroja atë skenë të tmerrshme që të kallte datën: zhapiun që ngulte dhëmbët në mish duke i mbajtur nofullat shtrënguar derisa të dëgjonte pëllitjen e një gomari të zi. Gomerë të murrmë e bojë hiri, nga ata kishte plot fshati ynë, po të zinj nuk shihje askund, se ishin shumë të rrallë edhe në krahinë. Megjithatë kurrë s’kishim dëgjuar të ngjokej ndokush prej zhapiut, apo të pësonte ndonjë cen. Edhe pse mësuesi thoshte se ata nuk kanë helm si gjarpërinjtë, askush nuk e besonte. Përgjithësisht zhapinjtë trembeshin nga çdo lloj zhurme dhe sapo ndjenin rrezikun më të vogël, vraponin të fshiheshin ku të mundeshin, por as kjo nuk ua hiqte frikën njerëzve.
Jani u përkul dhe ne pamë një gur në dorën e tij. E kuptova se donte ta vriste zhapiun me një të qëlluar që të tregonte aftësitë e tij si shënjues, por Liku e ndaloi. Ky veprim nuk pritej nga ana e tij, se e dinim që nuk i vinte keq për asnjë lloj gjallese, e jo më për një zhapi, mirëpo ai kishte tjetër qëllim.
– Aman, lerma t’ia shtyp kokën me këmbë, – i pëshpëriti Janit në vesh. – Shikoni ç’store do të jetë!
Ne mbetëm të çmeritur, se na u duk kuturisje prej budallai të guxoje ta shtypje zhapiun me këmbë. Po sikur të zgjohej dhe ta kafshonte? Liku iu afrua, pa u ndierë, si mace. Zhapiu, për fat, ende dremiste me sytë pulitur. Liku i vajti thuajse mbi kokë, ngriti këmbën e djathtë lart dhe pastaj e lëshoi sipër zhapiut, mirëpo në vend të këlthiste zhapiu, dëgjuam pallmën e Likut të Babes. Ai u përkul menjëherë përmbys duke shtrënguar me të dy duart kofshën e majtë.
– Ç’pate? – e pyeti Jani.
– Zhapiu! – ulëriti Liku . – M’u fut në brekë. Obobo! Obobo! – dhe vazhdimisht vinte rrotull mbi një këmbë.
Zhapiu për t’i shpëtuar goditjes, u fut në këmbën e pantallonave të tij, ndoshta ngaqë e pandehu guvë. Jani dhe unë të tmerruar po shihnim rrotull mos kushedi na kapte syri ndonjë gomar të zi.
– A të ka kafshuar? – e pyeti Jani.
– S’ndiej gjë akoma… – qe përgjegja e Likut.
Sikur u lehtësuam pak. Mbase qëllimet e zhapiut nuk ishin aq të këqija.
– Hiqi duart dhe lëre të ikë! – e mësoi Jani.
– Jo ore!? Po sikur të ngjitet më lart? – pyeti Liku.
Më lart rreziku ishte më i madh dhe sado që situta ishte dramatike, ne filluam kukurizmat kur menduam ç’mund të ndodhte. Liku vazhdonte ta mbante kofshën shtrënguar me të dy duart që zhapiu të mos lëvizte. Sipas mendjes sime ai duhet ta kishte kokën lart, ashtu sikurse qe ngjitur.
– Ktheja kokën poshtë, – e këshillova unë – dhe zhapiu do të ikë vetë.
– Ku e di unë se nga e ka kokën… – protestoi Liku, ndërsa ata sytë e vegjël si kumbulla pranvere i shkonin sa andej këtej.
Këshilla ime s’vlejti dhe unë nuk po dija si ta ndihmoja më tej.
– Hiq pantallonat, nëse do të shpëtosh prej tij! – i sugjeroi Jani. Liku e pa pjerrtazi se mos shoku i tij po tallej, po shpejt u bind dhe vetë se ajo qe zgjidhja më praktike.
Hoqi një dorë nga kofsha, liroi rripin e pantallonave dhe me shpejtësi prej akrobati doli jashtë tyre duke u prapsuar nja dy metra. Zhapiu, sapo e ndjeu që ra në tokë, doli nga pantallonat me vrap dhe rendi drejt përpara. Likut iu duk sikur po e ndiqte ndaj theri me vrap tatëpjetë zallit pa kthyer kokën prapa.
Ne po qeshnim me lot duke shikuar Likun që po vraponte gjysmë lakuriq.
Pas kësaj ndodhie, Liku s’erdhi më me ne për dru.

GJYQI I KULAKËVE
(tregim humoristik)

– Gjyq më të fantaksur e më komik nuk kam parë, – e nisi Zijai rrëfimin në verandën e “Taivanit” kundrejt shatërvanit pa ujë. Tok me të ishin ulur rreth tryezës rrumbullake Njazi Gaçeja, nënkryetar i gjykatës së Tiranës, gjyqtari Nonda Çoçoli dhe prokurori Gazmir Xherahu. Po ekzekutonin një shishe raki rrushi, të cilën e kishte sjellë me vete Njaziu. Rakija muskat, panorama e bukur, fërgesa e shijshme në tava balte, e ngritën humorin në lartësi të admirueshme.
Zija Merolli i përkiste brezit të ri të gjyqtarëve të diplomuar nga fakulteti i jurisprudencës, prej disa vitesh i emëruar në gjykatën e Tiranës. Ndryshe nga kolegët e tij, nuk ishte as konformist, as hipokrit. Lindur e rritur në Shkodër, i mëkuar me humorin tradicional të qytetit, komponent i jetës së përditshme, edhe pse disa e shpërfillnin si humor rrugësh e kafenesh, ai qëmtonte ngjarje komike nga sfera e drejtësisë, të cilat ua tregonte me qejf shokëve të tij. Djalë i një veterani të njohur, ai rrëfente gazmore politike me kunj, ose ngjarje që i dukesh interesante dhe kënaqej kur dëgjuesit argëtoheshin. Madje edhe proceset gjyqësorë për të ishin burim anekdotash. Ndryshe nga kolegët e tij të vetëndrydhur e konformistë, sidomos rreth tryezave të rostiçerive e kafeneve, Zijai nuk druhej të rrëfente ndodhi që ngërthenin të vërteta jetësore edhe pse delnin jashtë kufizave ideopolitike. Ai i shihte i komentonte ngjarjet nga këndvështrimi humoristik duke i qendisur mjeshtërisht e duke u kujdesur ta pasuronte repertorin me subjekte të freskëta. Në qerthullin e anekdotave zakonisht futej vetë, pa qenë nevoja ta kujtonin a ta ngacmonin. Nëse nuk ishte në formë, çka ngjiste rrallë, shokët e tij e cytnin t’ia zgjidhte grykën thesit të anekdotave dhe nëse ai rrudhte supet e mbrohej duke thënë se s’kishte asgjë të re, e lutnin t’u ritregonte disa nga ngjarjet më pikante.
– Kjo ndodhi është fringo e re, e sapodalë nga kutia, – nisi Zijai. – Gjyqi u zhvillua në një qytet të jugut, emrin e të cilit nuk po e them, se s’dua të më marrë inat, as prokurori, as autoritetet. Ndodhesha me shërbim dhe tek po pija kafen e mëngjesit, m’u afrua Gogo Kozmai, kryetari i gjykatës së rrethit, dhe më pyeti nëse doja të ndiqja gjyqin e një kulaku të akuzuar për agjitacion e propagandë. “Me gjithë qejf,” i thashë edhe pse nuk m’u duk interesante, por meqë s’dija si e ku ta kaloja paraditen thashë po shkoj të vras kohën. Në fakt edhe dëshmitari i akuzës ishte kulak, prandaj meriton të quhet ‘gjyqi i kulakëve.’ U futa në sallë. Nga ana e djathtë ulur në karrige midis dy policësh i akuzuari, kulaku Qerim Sinani, në anën e majtë prokurori Asllan Kaleshi i karfosur me kostum e kravatë sikur po shkonte në ndonjë pritje, pranë tij sekretari i gjyqit dhe përballë gjyqtari Gogo Kozmai me dy ndihmësgjyqtarët. Sapo prokurori përfundoi leximin e akt-akuzës, salla duartrokiti dhe ai i falënderoi duke tundur kokën e duke buzëqeshur. Me siguri besonte se akt-akuza e tij ishte shembullore, model për studentët e kursit të jurisprudencës, kurse në të vërtetë qe një mishmash mbushur me parulla e propagandë.
Kryetari i gjyqit iu drejtua të pandehurit:
– E pranoni akuzën i pandehuri Qerim Sinani?
I akuzuari, burrë i moshuar në prag të pleqërisë, ia ktheu aty për aty.
– Jo, jo se s’dua ta pranoj, por s’kam se si, – kundërshtoi kulaku. – Mua më shohin si delen e zezë, në fshat s’më flet njeri, kujt t’i bëja axhitasion, shelgjeve e murrizave?
Ata kishin ardhur aty të predispozuar të shihnin kryqëzimin e kulakut, mirëpo u befasuan nga argumenti i tij logjik dhe në sallë u dëgjuan murmurima aprovuese, se të gjithë e dinin udhëzimin e partisë që kulakët të izolohen e të mos u flasë njeri.
– Firma juaj është kjo? – e pyeti Gogoja duke vënë gishtin në fletën e fundit të procesit hetimor.
– Imja, si urdhëron, – u përgjegj i pandehuri.
– Pse pranove ta nënshkruaje kur nuk ishte dakord me përmbajtjen? – e mbërtheu kryetari.
– Hehe! Të mos e kisha firmosur atë fletë, s’isha sot këtu… – u përgjegj kulaku. Shpërthim të qeshurash në sallë.
Prokurori, i prekur nga përgjigja e tij me kunj, mbajti një diskurs të zjarrtë për rolin e organeve të hetuesisë, të cilat kulaku po i njolloste sikur gjoja ia kishin shkëputur pohimin me dhunë, çka vërtetonte se edhe aty vazhdonte veprimtarinë armiqësore. Sapo mbaroi ai, Qerimi e pyeti prokurorin:
– Me lejë? Kush e di më mirë, ti apo kurrizi im?
Tjetër shpërthim të qeshurash në sallë, aq sa Asllan Kaleshi kërciti dhëmbët prej inatit. Kryetari i erdhi në ndihmë prokurorit duke urdhëruar thirrjen e dëshmitarit Mevlan Tahiri!
Ftuesi përsëriti me zë të lartë në sallë dhe jashtë në korridor.
– Dëshmitari Mevlan Tahiri! Mevlan Tahiri!
Flegra e derës gjysmë e hapur u shty më tej dhe një burrë i zeshkët kokëmadh, hundëkërrut, me prapanica të gjera që ecte kërrusur sikur të mbarte në kurriz një peshë të rëndë, u fut duke çaluar mes rreshtave të stolave. Shkopi i tij godiste dyshemenë e sallës me ritëm të rregullt, tuk-tuk-tuk. Te hapësira që ndante trupin gjykues nga salla, pati mëdyshje se s’dinte ku të ndalonte.
Kryetari i gjyqit i dha shenjë “aty,” dhe pasi mori identetet e dëshmitarit, e pyeti. – E njihni të pandehurin?
Mevlani u step nga pyetja, se iu duk pa kuptim.
– Po të mos e njihja pse do të vija këtu? – u përgjegj pasi e mblodhi veten. – Prej sa kohësh? – iu drejtua sërish kryetari i gjyqit.
– Që në kohën e Nemces, – u përgjegj Mevlani.
Murmurimat në rreshtat e sallës e nxitën dëshmitarin të saktësonte kohën sipas kalendarit modern:
– E ore, që në kohën e Luftës së Parë Botërore e kam njohur, qëkur gjuanim zogj me llastiqe, se ne i kemi fshatrat afër. Bijem edhe krushq se një nipi i këtij mikut këtu, ka marrë nuse kunatën e mbesës sime.
– Nuk na duhen lidhjet krushqërore, – e ndërpreu kryetari. – A mund të na thuash që kur filloi Qerimi t’u bënte agjitacion dhe propagandë kundër pushtetit?
– Që atë vit që na shpallën kulakë, – u përgjegj Mevlani serbes.
Plasi gazi në sallë se nuk e prisnin që edhe dëshmitari i akuzës t’i përkiste shtresës së kulakëve.
Për të bindur dëgjuesit, Mevlani u kthye nga i pandehuri dhe e pyeti:
– Kështu o Qerim?
– Ashtu, – tha Qerimi.
– Shoqëri kulakësh, domethënë, – replikoi kryetari.
– Si urdhëron! – u përgjegj Mevlani.
Ilaritet në sallë. Prokurori u vrenjt dhe diç shënoi në fletën që mbante përpara. Ç’qenë ato komente idiote që po bënte kryetari? Gjyqi duhet të demaskonte kulakun për veprimtari armiqësore kundër pushtetit e jo të kthehej në komedi. Duket se vështrimi i tij me xixëllima inati kishte forcë manjetike, qëkurse kryetari e ndieu pa i kryqëzuar sytë me të dhe menjëherë iu kthye seriozisht detyrës zyrtare.
– Çfarë dini për veprimtarinë e të pandehurit Qerim Sinani? – e orientoi dëshmitarin. – Ku konsistonte qëndrimi i tij politik, ç’synime donte të arrinte?
Thuaji të gjitha me radhë, ashtu siç i di.
Mevlani e ndieu se tani po vinte çasti më i vështirë për të. Duke akuzuar mikun e vjetër, faqe të tjerëve do të dukej ai që ishte, besëthyer.
– Ky shoku këtu… – nisi Mevlani duke drejtuar majën e shkopit drejt Qerimit, i cili po e shihte me ironi.
– Çfarë shoku more? – protestoi prokuror Asllan Kaleshi duke iu hakërruar dëshmitarit për lajthitjen e rëndë. – Na e bëre dhe shok, pale.
Mevlani e tërhoqi bastunin pranë vetes.
– Ky shoku kulak… – e rregulloi shprehjen e vet Mevlani, duke besuar se kësaj here e tha ashtu si e donte prokurori, mirëpo të qeshurat që shpërthyen në sallë nuk e lanë të vazhdonte më tej. Madje edhe trupi gjykues po qeshte nën buzë me sintagmën e padëgjuar “shoku kulak,” ndërkohë që Mevlani nuk po arrinte të kuptonte ku e kishte shkelur.
– Vazhdo, vazhdo! – E nxiti kryetari.
– Njëherë, kur po dorëzonim drithin në depon e grumbullimit, Qerim Sinani më tha ta prisja dhe të dy bashkë shkuam në kafene. Porositëm kafe e konjak dhe – e drejta e Zotit – s’më la të paguaja. “Sa të ka ardhur detyrimi?” më pyeti. “Tre kuintalë,” iu përgjegja. “Mua pesë,” më tha. “I kam të rënda, tha, aq sa nuk m’i mban kurrizi, tha. Pasi të dorëzoj detyrimin, tha, nuk di a më mbeten a s’më mbeten për vete dy kuintalë drithë. Si ta nxjerr vitin? Ne paskemi qenë budallenjtë e botës kur qaheshim nga e dhjeta në kohërat e para. Tani katër për shtetin, një për vete…”
Prokurori u përkul dhe shënoi diçka mbi fletën që mbante përpara.
– Kundërshtoje, e këshillova unë, bëji një ankesë qeverisë. “Nuk të dëgjon njeri, tha. Kastile na i venë detyrimet të larta që të mos mundemi t’i shlyejmë dhe pastaj të na kllaposin brenda në burg. S’kam nga t’ia mbaj, do të blej drithë në pazar për të mbajtur familjen. As në kohën e turkut, as në kohën e Nemces nuk na ka detyruar qeveria të dorëzojmë mish, lesh, vezë e gjalpë. Me sa shihet duan të na bëjnë tertebull,” më tha.
– Ç’kuptim ka kjo fjalë? – u interesua Asllan Kaleshi.
– Trokë, – e sqaroi Mevlani. – Pastaj Qerimi më tha, “Le të na i marrin të gjitha njëherë e mirë që të mbledhim mendjen edhe ne, edhe ata…”
– Domethënë kulaku Qerim Sinani kundërshtonte politikën e qeverisë për tatimet në natyrë, – ndërhyri prokuror Asllani, – dhe jo vetëm kaq, por u bënte propagandë edhe të tjerëve të kundërshtonin.
– Ashtu, – e miratoi Mevlani, – po pse ma mbante mua të mos i shlyeja detyrimet? Të gjitha sa më kërkonin në fletën jeshile, ja u dorëzova.
– Pa të shtrënguar, – e sqaroi kryetari.
– Pa më shtrënguar, por e drejtë e Zotit, ato fletët jeshile shkruanin “fletë-detyrimi,” – e plotësoi Mevlani.
Murmurimat gazmore nga salla e shtynë prokurorin të ndërhynte duke demaskuar kulakun.
– E sheh dhe vetë i pandehuri Sinani se ke zhvilluar propagandë kundër pushtetit qëkur kundërshtoje urdhëresat? – Me ato fjalë prokuror Kaleshi besoi se e kishte mbërthyer me shpatulla pas murit.
– Jo mor zot, unë i qava hallin këtij si mik, – kundërshtoi Qerimi. – Dhe Mevlani më tha: “E di që e ke mirë? Fole drejt.”
Thënia e tij e ngarkonte me faj dëshmitarin e akuzës, prandaj Kaleshi ndërhyri. – Shokë gjyqtarë! Shokë qytetarë! Shiheni këtë fytyrë që keni përpara! E heq veten si duduk, si i pafajshëm ndërkohë që e hidhte helmin me pikatore. – Prokurori e drejtoi gishtin drejt Qerimit që rrinte i përhumbur midis dy policëve. – Partia e ka theksuar gjithmonë se kulaku është armik i betuar i pushtetit popullor dhe ja ku kemi këtu një shembull tipik. Kulaku Qerim Sinani kundërshton tatimet në natyrë që vendosi pushteti popullor sipas mësimeve të Leninit dhe ca mëkeq lavdëron qeverinë e Zogut për të dhjetat. – Pastaj theksoi se kulaku synonte minimin e aleancës midis klasës punëtore dhe fshatare, baza politike të pushtetit.
Natyrisht i pandehuri nuk e kuptoi për ç’lloj minash fliste prokurori se iu kthye gjyqtarit dhe e pyeti.
– Me mua e kishte ky?
– Me ty, – i tha kryetari me inat.
– Unë për vete as kam parë mina me sy, as dua t’i shoh. Detyrimet i shleva deri në një, se e dija ç’më priste, – u mbrojt Qerimi, – kurse disa që s’dorëzuan asnjë fije lesh, as një thërunde gruri, s’i gjeti gjë…
– Cilët ishin ata? – e pyeti kryetari.
– Ata fshatarë që e heqin veten si të varfër, – e sqaroi kulaku. – Dhe e di ç’ngjau? Pas nja dy vitesh shteti ua fali detyrimet e pashlyera.
Atëherë prokurori gjeti rast të theksonte se pushteti popullor çmonte më shumë fshatarët e varfër që s’i shlyenin detyrimet, se sa ata që i jepnin nga frika si kategoria e kulakëve. Kryetari iu kafshua Asllanit që pohoi se pushteti nderonte evazorët, shkelësit e ligjeve, ndërsa ata që i derdhin tatimet rregullisht i trajtonte si armiq. Sa e kuptoi ai, e si e kuptoi ai, këtë e di vetëm Asllani. Gogo Kozmai e pyeti dëshmitarin e akuzës:
– Tjetër, ç’të ka thënë?
– Kur martoi vajzën Sabaudin Krasta, na ftoi të dyve se kemi lidhje miqësore me të. Nga mesi i darkës ky më pëshpëriti në vesh: “Mevlan, na mbetën djemtë pa martuar se nuk do njeri krushqi me kulakun. Si do t’ia bëjmë? Shih mos na gjesh ndonjë të mbetur a ndonjë vajzë kulaku, se ti lëviz më shumë posht e lart. Aman, më ndihmo!”
Prokurori u ngrit sërish në këmbë dhe këputi kopalla se i akuzuari Qerim Sinani kërkonte përmbysjen e regjimit popullor që të martonte djemtë, argument që s’kishte as kuptim, as lidhje.
– Njëherë tjetër, – vazhdoi dëshminë Mevlani, – m’u ankua se s’dyqani s’kishte vaj dhe u kthye në shtëpi me shishet bosh.
– E pranon i pandehur? – e pyeti kryetari.
– Këtë e dinë të gjithë, – tha Qerimi. – U prish makina e tregëtisë dhe dyqani mbeti një javë pa u furnizuar. Po s’më besuat, pyesni. Nuk i thashë ndonjë gënjeshtër.
Prokurori ndërhyri duke thënë se i pandehuri i kishte qypet plot me gjalpë, pra ankohej kot.
– Mirë mor zot, po a ke dëgjuar të hahet sallata me gjalpë? – e pyeti Qerimi. – Unë për vete, jo.
Auditori shpërtheu me të qeshura, aq sa prokurori ishte gati t’i qortonte dëgjuesit se po bënin gabim politik që qeshnin me replikat e kulakut.
– Tjetër ke? – e pyeti Mevlanin një nga ndihmësgjyqtarët.
– Para ndonjë muaji e gjeta Qerimin në arë duke lëruar. Unë po shkoja në Pazar. U takuam në ledhin e arës. Më pyeti nëse fshati ynë ishte bërë kooperativë. “U bë,” i thashë. “Të pranuan ty?” më pyeti. “Jo,” i thashë. “As mua, tha, por ca më mirë, se kështu jemi zot në mallin tonë.”
– Jo Mevlan, këtë e the ti, mos ma vish mua… – e ndërpreu Qerimi. Mevlani ngeli ngushtë, pa ditur si të mbrohej. E rrotulloi hundën si periskop njëherë djathtas, njëherë majtas, sikur donte të nuhaste diçka.
– Ai ta tha për të shikuar ç’mendje kishe ti, – ndërhyri kryetari.
– Tamam ashtu! Sa mirë e gjeti kryetari, – tha i lehtësuar Mevlani. – Dhe ti e miratove, – iu drejtua kryetari Qerimit.
– Po, mor po! Po ç’e do se pas ca kohe na futën edhe ne në shtrungë, – vërejti Qerimi.
Kryetari e pyeti të pandehurin nëse kishte ndonjë pyetje për dëshmitarin. Qerimi u ngrit në këmbë. Salla po priste reagimin e tij. Tani që miku i vet e kishte kallëzuar në Degë, duke u thënë gjithçka kishin biseduar kokë më kokë, pritej ta bënte për ujë të ftohtë. Pabesia e Mevlanit dukej sheshit.
– Pasurinë e kam vënë me krahët e mi, – tha Qerimi. – Kam djersitur mbi arat e mia ditë e natë tok me djemtë, i bëra qilizmë që të shtonin pjellorinë. Ndërsa të tjerët mërzenin hijeve, unë shkoja në pyll, mbushja thasët me plehë dhe i sillja me kalë. Tani del se e paskam patur gabim. Këtë nuk arrij ta kuptoj. As i kam marrë njeriu, as i kam rrëmbyer kujt një majë gjëlpëre. Për të dhënë po, kam dhënë me të dy duart…
– Lëri historitë, – e ndërpreu kryetari – dhe bjeri shkurt. E pranon që ke kryer agjitacion dhe propagandë kundër pushtetit popullor? I pranon ato që deponoi dëshmitari Mevlan Tahiri?
I akuzuari shikoi mikun e tij që po rrinte pak si shtrembër, mbështetur në bastun. – Mor zoti gjykatës, ma dëgjoni një fjalë. Kur takohen dy kulakë, çdo të bisedojnë tjetër midis tyre veç halleve që u kanë zënë këmbët? Hë o Mevlan, nuk është kështu?
– Po, – tha Mevlani, – ashtu e dija dhe unë, mirëpo një nga këta të Degës, –drejtoi bastunin te stoli ku ishin ulur disa policë me uniforma e disa civilë,– një ilaka imi, më tha se ato që çuçurisje ti paskan qenë agjitacion dhe propagandë që duheshin kallëzuar. Dhe unë çëk e çëk e çëk duke u mbajtur pas shkopit, shkoja dhe ua rrëfeja një më një bisedat që bënim bashkë.
Me ato fjalë dëshmitari i akuzës zbuloi prapaskenën si ishte kurdisur gjyqi çka e skandalizoi prokurorin, sepse menjëherë brofi nga karrigeja, po Mevlani e siguroi me be:
– Për Zotin, kështu ka ngjarë!
Ktheva sytë nga salla. Hare e përgjithshme se gjyqi i kulakëve i kishte argëtuar më shumë se një shfaqje estrade, ” e përfundoi Zijai rrëfimin.
Fytyrat e shokëve të tryezës dëshmonin këndelljen që u gufonte përbrenda. – Ama gjyq, – tha Nonda pa e fshehur ironinë.
Njaziu, nënkryetari i Gjykatës së Tiranës pyeti çfarë dënimi i faturoi gjyqi Qerim Sinanit.
– Tetë vjet burg kërkoi prokurori, dhjetë i dha trupi gjykues për politikë penale, – i kumtoi Zijai, duke shfaqur hapur pakënaqësinë e tij.
– Gogo Kozmai duhet ta lironte Qerimin që aty në sallë, – vërejti Gazmir Xherahu. – … dhe pastaj të jepte dorëheqjen dhe të kërkonte punë krahu, – shtoi Zijai, – se kryetar gjykate s’kishin për ta mbajtur.
– Politika penale e hedh në erë barazinë e qytetarëve para ligjit, – vërejti Njaziu, – mirëpo asnjerit nga ne nuk ia mban ta ngrejë si problem.
– Jo, e ke gabim, – e qortoi Zijai buzëqeshur. – Ky është udhëzimi më i zgjuar që kemi formuluar ne, domethënë ata, (ai drejtoi dorën nga selia e K.Q.) më kuptimplotë, se shpreh konceptin tonë për drejtësinë. Ai na lejon t’u japim shokëve tanë dënime më të lehta nga ç’parashikon ligji, ndërsa kundërshtarëve t’ua rrasim sa më thellë. Pra drejtësia nuk humbet asgjë se çka hiqet këtej, shtohet në anën tjetër dhe hesapi del eka-ek.
Konkluzioni i tij u miratua me të qeshura këndellëse.